در موردنقاشی زیر‌لعابی

نقاشی زیر لعابی در هنر سفال و سرامیک ایران
در حال حاضر، نقاشی زیر لعابی یکی از زیباترین و جالب ترین نقاشی هایی است که بر روی سفال انجام می شود. از این نقاشی هم می توانید برای فعالیت های شخصی خود استفاده کنید و هم برای زیباتر شدن سفال ها و فروش بیشتر آن ها.بدون اغراق می توان گفت نقاشی زیر لعابی یکی از جذاب ترین و هیجان انگیزترین فعالیت های هنری است که با آن می توانید صنایع هنری جدید و زیبایی خلق کنید.

تاریخچه نقاشی زیر لعابی
نقاشی زیر لعابی که به زیر رنگی هم، شناخته می شود یکی از زیباترین و جذاب ترین تکنیک های هنری و نقاشی روی سفال است که در سراسر دنیا مورد استفاده قرار می گیرد. این تکنیک هنری به زیباسازی صنایع دستی، کمک می کند. قدمت این نوع نقاشی در کشور ما به قرن یازدهم و دوازدهم هجری و به دوران سلجوقیان برمی گردد. این دوره، دوران اوج هنر نقاشی زیر لعابی بود.البته در ابتدا این نقاشی فقط با رنگ های آبی و سیاه در کشور ما انجام می شد. رایج شدن این هنر سبب شد افراد زیادی علاقه مند به یادگیری این تکنیک شوند که با آن بتوانند به زیباتر شدن و نقاشی روی ظروف، بپردازند. به طور کلی به این نقاشی و سایر طرح هایی که بر روی سفال انجام می گیرد، نقاشی سایه نما گفته می شود.

معرفی نقاشی زیر لعابی
به طور کلی، نقاشی روی سفال لعاب کاری شده، به دو صورت انجام می گیرد یا در زیر لعاب و یا روی لعاب. همان طور که از نام این تکنیک مشخص است به نقاشی هایی که در زیر سفال لعاب کاری شده، انجام می گیرد نقاشی زیر لعابی می گویند.تفاوت نقاشی زیر لعابی با روی لعابی در این است که، این نقاشی بر روی محصول نهایی انجام نمی گیرد، بلکه طرح و نقش های مورد نظر، قبل از لعاب کاری نهایی سفال، بر روی بدنه ی خام سفال انجام می شود. سپس برای اینکه هم، این نقاشی جلوه ی بیشتری بگیرد و هم سفال، جذاب تر و درخشنده تر شود بر روی آن لعاب کاری می شود. البته انجام این نقاشی دارای مراحلی است که در ادامه به تشریح آن ها می پردازیم.

نقاشی زیر لعابی دارای چه مراحلی است؟
نقاشی زیر لعابی شامل سه مرحله ی کلی و اصلی است که عبارتند از:
• توجه به ساخت بدنه ی سفال و انتخاب سفال مناسب
• تهیه ی رنگ
• لعاب نهایی

توجه به بدنه ی سفال مناسب
در ابتدا باید بدنه ی سفال مورد نظر را انتخاب کنید. نقاشی زیر لعابی هم بر روی بدنه ی سفال خام و هم پخته، امکان پذیر است. البته اگر شما جزء هنرمندان تازه کار هستید پیشنهاد می کنیم که در اوایل کار خود، سفال های پخته شده را انتخاب کنید. تا کاملا در این کار، مهارت لازم را کسب کنید. بعد از کسب تجربه و مهارت لازم می توانید از بدنه ی سفال های خام برای این نوع نقاشی، استفاده کنید.
نکته ی قابل توجه در مورد استفاده از سفال های خام این است که بعد از نقاشی، حتما باید آن را یک بار، بپزید. این کار، برای سفال های پخته شده، ضروری نیست هر چند دیده شده، در برخی مواقع، سفال های پخته شده را هم بعد از نقاشی، یک بار می پزند.یکی دیگر از نکات مهم نقاشی زیرلعابی، توجه به جنس و رنگ بدنه ی سفال است. برای اینکه نقاشی شما از کیفیت بالاتری برخوردار باشد دقت کنید بدنه ی سفال شما به گونه ای باشد که رنگ دارای طیف روشن مانند صورتی یا سفید باشد. پس زمینه ی ثابت و روشن، کمک می کند که رنگ های نقاشی شما بهتر خودنمایی کنند.
البته از آنجایی که سفال ها را با خاک رس، می سازند طبیعی است که اغلب آن ها به رنگ قرمز باشند. به همین دلیل بسیاری از هنرمندان، قبل از نقاشی روی آن، بدنه ی سفال را با لایه ی نازکی از لعاب سفید رنگ که به نام انگوب Engobe می گویند می پوشانند. از دیگر نکاتی که در زمان انتخاب بدنه ی سفالتان باید به آن توجه کنید کیفیت ساخت و همچنین پخت بدنه ی سفال است. چرا که اگر، سفال مورد نظر، در دمای نامناسب پخته شود یا به طور کلی به دمای آن توجه چندانی نشود خاک سفال و یا شکل دهی ﺁن، دچار ایرادهایی می شود که از جمله ی آن ها می توان به سوزنی شدن لعاب سفال و یا پوسته شدن آن اشاره کرد.

تهیه ی رنگ و نحوه اجرای نقاشی زیر لعابی
یکی دیگر از مراحل نقاشی زیر لعابی، توجه به نحوه ی نقاشی و طراحی روی سفال است. در حال حاضر، بهترین و رایج ترین شیوه ی طراحی و اجرای رنگ بر روی سفال، استفاده از روش آب رنگ و قلم مو به همراه سایر رنگ های مخصوص نقاشی زیرلعابی است. همچنین اگر می خواهید در مدت زمان کم، تعداد زیادی از ظروف سفالی را نقاشی کنید می توانید از مهرهای رنگی نیز استفاده کنید.

رنگ هایی که هم در این نوع نقشی مورد استفاده قرار می گیرند باید دارای 4 ویژگی اصلی باشد که شامل موارد زیر می باشند:
• رنگ دهنده: رنگ دهنده یا رنگدانه یا پیگمنت، مهم ترین ماده ای است که در رنگ نقاشی زیرلعابی باید وجود داشته باشد. البته رنگدانه هایی که در این نوع نقاشی مورد استفاده قرار می گیرند باید تحمل دمای بالای 1100 درجه سانتی گراد را داشته باشند. لذا نمی توانید از رنگهای اکریلیک در این نقاشی استفاده کنید.

• تثبیت کننده: یکی دیگر از افزودنی های رنگ نقاشی زیرلعابی، پودر لعاب است. این تثبیت کننده، از ایجاد ایرادات بعدی بر روی سفال نهایی، جلوگیری می کند. البته باید بدانید این لعاب به رنگ نقاشی، اضافه می شود و با لعاب نهایی متفاوت است. مهم ترین ویژگی این لعاب، افزایش چسبندگی و غلظت اجزای رنگ می باشد. در واقع از آنجایی که این ماده سبب می شود رنگ روی بدنه سفال بعد از پخت، ثبات بیشتری داشته باشد به آن، تثبیت کننده رنگ می گویند.

• حلال: همان آب است.

• معلق سازها یا روان کننده: برای اینکه کیفیت رنگ و نقاشی زیرلعابی را افزایش دهید و محصول نهایی مرغوب تری عرضه کنید می توانید افزودنی های دیگری هم به رنگ آن اضافه کنید. یکی از افزودنی های ویژه، روان کننده ها یا معلق سازها هستند که نه سبب می شود رنگ ها ته نشین نشوند بلکه سبب معلق کردن رنگ ها هم می شوند.

این ویژگی به هنرمندان کمک می کند راحت تر بتواند با قلم مو روی سفال کار کند و رنگ روی سفال، یکدست تر شود. چسب سی ‏‌ام سی یا پودر کربوکسی متیل سلولز، بهترین روان کننده ها هستند.بنابراین، اگر می خواهید مناسب ترین رنگ برای نقاشی زیرلعابی را بسازید باید این چهار جزء را به نسبت های مختلف، با هم ترکیب کنید تا مطلوب ترین نتیجه را به دست آورید. بعد از اینکه چندین بار، این کار را تکرار کردید و مهارت کافی در این زمینه را به دست آوردید مطمئنا بهترین ترکیب این مواد را به دست می آورید.

لعاب نهایی بر روی سفال نقاشی شده
پس از اینکه نقاشی مورد نظر را با استفاده از رنگ و تکنیک های مورد نظر، روی سفال انجام دادید نوبت به لعاب کاری نهایی سفال می رسد. این مرحله از اهمیت زیادی برخوردار است چرا که سبب می شود رنگ ها ثابت شوند، استحکام بدنه ی سفال افزایش یابد و سطح بدنه ی سفال، براق تر شود و جلوه ی نقاشی روی آن بیشتر شود. این مزیت ها سبب شوند که سفال های نقاشی شده را با یک لایه، سفال شفاف بپوشانند. بعد از آن، دوباره این سفال را در کوره ای با دمای مناسب قرار می دهند تا حرارت ببیند. بعد از این مرحله، محصول نهایی، به دست می آید.

سرفصل های دوره:
• انتقال طرح
• آماده سازی رنگ
• رنگ‏‌آمیزی
• لعاب‏‌کاری

سوالاتی که دراین دوره به پاسخ آن می پردازیم:
• لعاب کاری چیست؟
• چگونه رنگ را آماده کنیم؟
• چطور طرح خود را به روی ظرف انتقال دهیم؟
• چگونه نقاشی را روی ظرف اجرا و رنگ آمیزی کنیم؟
سفال رنگ آمیزی لعاب کوره نقاشی طراحی براق شفاف کار صنایع دستی